Draagmoederschap wordt in toenemende mate gezien als optie voor mensen voor wie het niet mogelijk is om zelf een zwangerschap uit te dragen. Een draagmoeder is een vrouw die zwanger is voor een ander: de wensouder(s). De draagmoeder staat het kind na de geboorte af aan de wensouders. Deze manier om een kinderwens te vervullen brengt ethische, praktische en juridische vragen met zich mee.
Vormen van draagmoederschap
Laagtechnologisch draagmoederschap
Bij laagtechnologisch draagmoederschap wordt de draagmoeder meestal zwanger via inseminatie met het sperma van de wensvader. Door zelfinseminatie kunnen de betrokkenen de bevruchting in principe zelf regelen.
Als de wensvader niet vruchtbaar is, en er donorsperma gebruikt wordt, is het twijfelachtig of het juridisch ouderschap na de geboorte kan overgaan op de wensouders. Het kind is dan immers genetisch verwant aan de draagmoeder en de spermadonor, en niet aan de wensouder.
Hoogtechnologisch draagmoederschap
Bij hoogtechnologisch draagmoederschap wordt in de baarmoeder van de draagmoeder een embryo ingebracht. Dat embryo is ontstaan is door een IVF-behandeling (In vitro fertilisatie), waarbij een eicel is bevrucht met een zaadcel. Deze eicel en zaadcel kunnen afkomstig zijn van de wensouders. Er kan echter ook sprake zijn van een gedoneerde eicel of zaadcel. De draagmoeder is in geen van de gevallen de genetische moeder van het kind.
Hoogtechnologisch draagmoederschap werd in Nederland tot voor kort alleen uitgevoerd in het VUmc in Amsterdam. Zij zijn hierin gespecialiseerd en bieden uitgebreide medische en psychosociale begeleiding aan wensouders en draagouders. Behandeling gebeurt op medische indicatie en onder strikte voorwaarden. Bij het VUmc worden alleen eicellen en zaadcellen van de wensouders zelf gebruikt. Het kind is daardoor genetisch verwant aan beide wensouders. Bekijk de brochure van het VUmc.
Sinds 2019 is Nij Geertgen in Elsendorp de tweede kliniek in Nederland waar IVF bij draagmoederschap mogelijk is. Hier kunnen hetero- en homoparen ook zwanger worden met hulp van een bekende eiceldonor. Het kind is in dit geval genetisch verwant aan de wensvader en aan de eiceldonor. Ook hier gaat uitvoerige psychologische en juridische counseling vooraf aan de medische behandeling.
Regelgeving rondom draagmoederschap
In Nederland zijn een aantal regels rond draagmoederschap en zaadcel- en eiceldonatie. Het gebruik van anonieme donoren bij behandeling in de klinieken is niet toegestaan sinds de invoering van de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting in 2004. Draagmoederschap in Nederland is alleen toegestaan op ideële basis; commercieel draagmoederschap is verboden.
Op dit moment kent het Nederlands familierecht geen speciale regeling voor draagmoederschap. Bij de geboorte van het kind is daarom niet zeker wie de juridische ouders van het kind zijn. Als een van de betrokkenen zich terugtrekt of de rechter van oordeel is dat het traject niet in het belang van het kind is, is de uitkomst onzeker. Een regeling voor draagmoederschap kan aan alle betrokkenen rechtszekerheid bieden over hun positie en verantwoordelijkheden ten opzichte van het kind. Een regeling kan ook waarborgen dat de ontstaansgeschiedenis voor het kind in de toekomst is te achterhalen.
Het kabinet wil daarom komen tot een wettelijke regeling voor draagmoederschap. De bedoeling is dat er, al voordat de draagmoeder zwanger wordt, zekerheid is over wie de juridische ouders van het kind zijn.
Dit bleek uit de kabinetsreactie van 12 juli 2019 op de aanbevelingen van de Staatscommissie Herijking Ouderschap. In april 2020 is het conceptwetsvoorstel 'Kind, draagmoederschap en afstamming' voorgelegd in een internetconsultatie. Naar verwachting wordt het wetsvoorstel in 2022 aan de Tweede Kamer gestuurd.
Draagmoederschap in het buitenland
Wensouders gaan soms op zoek naar behandelmogelijkheden in het buitenland, omdat daar meer mogelijk lijkt. Dat komt omdat in sommige landen commercieel draagmoederschap is toegestaan en gebruik mag worden gemaakt van anonieme donoren. Het is belangrijk dat wensouders, bij de keuzes die ze maken, stilstaan bij de consequenties voor hun kind. Een kind heeft recht op informatie over zijn afstamming. Als het kind is geboren uit een draagmoeder, dan heeft het recht om te weten van deze bijzondere ontstaansgeschiedenis.
Daarnaast is het belangrijk dat een draagmoeder in alle vrijheid kan kiezen voor haar rol als draagmoeder en het afstaan van het door haar gedragen kind. Er mag nooit sprake zijn van uitbuiting, misbruik en/of winstbejag.
Per land verschilt de wet- en regelgeving met betrekking tot draagmoederschap en gametendonatie. Laat je vooraf goed informeren door een jurist of advocaat mocht je draagmoederschap in het buitenland overwegen.
Sommige landen erkennen de wensouders direct als juridische ouders van het kind. Dit is in strijd met de Nederlandse wet, waarin staat dat de moeder uit wie het kind geboren is, de juridische moeder is. In dat geval geeft de ambassade geen Nederlands paspoort af voor het kind en komt het daardoor Nederland niet in.
Fiom heeft in de reactie op de consultatie van het conceptwetsvoorstel 'Kind, draagmoederschap en afstamming' haar visie gegeven over draagmoederschap in het buitenland.
Meer weten?
- Over kiezen voor draagmoederschap
- Over de rol van de Raad voor de Kinderbescherming bij draagmoeders (afstand ter adoptie)
- Op de website van Rijksoverheid lees je meer over draagmoederschap en overdragen van ouderlijk gezag.
- Kabinetsbrief als reactie op het rapport van Staatscommissie Herijking Ouderschap.
- Standpunt 'Geassisteerde voortplanting met gedoneerde gameten en gedoneerde embryo's en draagmoederschap.' Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG), juni 2016
